સુખી થવું એ પ્રત્યેક વ્યક્તિનો જન્મસિઘ્ધ અધિકાર છે

સુખી થવું એ પ્રત્યેક વ્યક્તિનો જન્મસિઘ્ધ અધિકાર છે
સુખી થવું હોય તો એકલો આર્થિક વિકાસ પર્યાપ્ત નથી. જો અંદરની સમજ કે શાંતિ નહીં હોય તો એકલી સમૃદ્ધિ સુખ નહીં આપે
વત્સલ વસાણી 20-06-2010
સુખી થવું એ પ્રત્યેક વ્યક્તિનો જન્મસિઘ્ધ અધિકાર છે. જીવનનું પરમ લક્ષ્ય અવિનાશી આનંદની પ્રાપ્તિ છે. આથી સુખ અને આનંદની પ્રાપ્તિ માટે સૌએ પોતપોતાની રીતે સાચી દિશામાં પ્રયત્ન શરૂ કરી દેવો જોઇએ. વ્યક્તિ, પરિવાર, ગામ-શહેર, રાજ્ય દેશ અને વિશ્વ એમ ક્રમશઃ વ્યક્તિએ સતત વિસ્તરતા રહેવું જોઇએ. પરિવારના અંગરૂપ પ્રત્યેક વ્યક્તિ જો સુખી હશે તો આખો પરિવાર સુખી હશે. પરિવાર સુખી હશે તો અનેક પરિવારથી બનેલું ગામ અને શહેર પણ સુખી હશે.

એકેએક ગામ કે શહેર સુખી, સમૃઘ્ધ, શાંત અને વિકાસશીલ હશે તો પૂરૂં રાજ્ય સુખી અને વિકસિત થશે જ. આથી સાચી દિશા કેન્દ્રથી પરિઘ સુધીની છે. વ્યક્તિ સમષ્ટિનું કેન્દ્ર છે. વ્યક્તિ જો દુઃખી કે અશાંત હશે તો સમાષ્ટિમાં, પૂરા સંસારમાં, સુખનો અનુભવ અશક્ય છે. વ્યક્તિના ભોગે સમષ્ટિનું સુખ શક્ય નથી. એ ખોટી દિશા, ખોટું સૂત્ર છે. આપણે ત્યાં સમાજને સુખી કરવા માટે વ્યક્તિએ પોતાના સુખને છોડવું એવો મિથ્યા વિચાર પ્રચલિત છે.

પણ અનુભવથી એ જરૂર સમજાશે કે સમાજને સુધારવા કે સુખી કરવા ઇચ્છતા લોકો જો પોતે સુખી, શાંત, સુધરેલા, નિરપેક્ષ, શુચિ કે પવિત્ર નહીં હોય તો સમાજ ઊલટાનો વઘુ દુઃખી, શોષિત અને ગંદો બની જશે. દેશમાં સમાજસેવકો, સમાજસુધારકો અને સાઘુ-સંતોનો પાર નથી. પણ દેશ કેમ દિવસે દિવસે દુખી, અશાંત અને આંતરિક બદીઓથી ઊભરાતો જાય છે ?! દેશનેતાઓ, રાજનેતાઓ, સમાજસેવકો, સાઘુ-સંતો સતત પ્રયત્નશીલ હોવા છતાં સમાજ સુધરતો કેમ નથી ? કેમ બધે સુખ-શાંતિ અને આનંદ દેખાતો નથી ?

… તો જરાક અટકીને વિચાર તો કરવો જ જોઇએ. આપણે ત્યાં એક સૂત્ર પ્રચલિત છે. પરિવારના સુખ માટે વ્યક્તિએ પોતાનું સુખ છોડવું. પોતે ભલે દુઃખી થવું પડે પણ પરિવારને સુખી કરવા વ્યક્તિએ પોતાનો ભોગ આપવો. ગામ સુખી થતું હોય તો આખા એક પરિવારે દુખ વ્હોરી લેવું, દુખી થવા તૈયાર રહેવું. રાજ્ય સુખી થતું હોય તો ગામ કે શહેરના સ્વાર્થને જતો કરવો. અને દેશ જો સુખી થતો હોય તો આખા એક રાજ્યે પોતાના સુખને છોડવા તત્પર રહેવું. સૂત્ર તો સરસ છે.

સમજપૂર્વક એનો ઉપયોગ થાય તો પરિણામ પણ આવે જ. પરંતુ બન્યું એવું કે પરિવારના સુખ માટે વ્યક્તિએ પોતાની ઊંઘ હરામ કરી, તનતોડ મહેનત કરી, પોતાના તરફ સહેજેય લક્ષ ન આપ્યું અને એમ વ્યક્તિ દુખી, હતાશ અને બીમાર બની. આના બદલે સ્વાર્થી બન્યા વિના પરિવારના તમામ સભ્યોએ સુખ વહેંચવું જોઇએ. વહેંચવાથી સુખ વધે છે. અને એમ સુખી અને શાંત લોકો વઘુ સારી રીતે કામ કરી શકે છે. યોગ્ય દિશામાં આયોજનપૂર્વક શ્રમ કરવાથી સમૃઘ્ધિ વધે છે અને એમ સુખ, શંતિ અને સમૃઘ્ધિમાં વધારો થાય છે.

સુખી થવું હોય તો એકલો આર્થિક વિકાસ પર્યાપ્ત નથી. સમાજમાં ગમે તેટલા ઉદ્યોગો વધે, મોટા મોટા ભવ્ય મકાનો બને, વ્યક્તિગત વાહનો વધે પણ જો અંદરની સમજ કે શાંતિ નહીં હોય તો એવી સમૃઘ્ધિ સુખ નહીં આપે. સુખી થવું હોય તો સમાજનો અને દેશનો સંતુલિત વિકાસ થવો જોઇએ. દેશમાં કે રાજ્યમાં જેટલા ઉદ્યોગો વધે, આર્થિક સમૃઘ્ધિ વધે એટલા જ પ્રમાણમાં શિક્ષણ, પર્યાવરણ, આંતરિક શાંતિના ઉપાય કે સમજદારી પણ વધવી જોઇએ. ઉદ્યોગો, મકાનો અને ટેકનોલોજી વધે તેની સાથે પ્રાકૃતિક યાત્રાધામો, બાગ બગીચા, વિશાળ ઉદ્યાનો, પ્રાકૃતિક કે કૃત્રિમ ધોધ, ફુવારા, ઝરણાં અને વ્યક્તિને આંતરિક શાંતિ આપે એવા સ્થળો પણ વધવા જોઇએ.

એકલા ઉદ્યોગો, એકલું શિક્ષણ, એકલા મંદિરો કે એકાંગી વિકાસ માણસને સુખી નહીં કરી શકે. આ માટે ચારે બાજુથી વ્યક્તિનો કે સમાજનો સંતુલત વિકાસ થવો જોઇએ. સમાજમાં સમૃઘ્ધિ માટે વેપાર ધંધા અને ઉદ્યોગોનો વિકાસ જરૂરી છે. તો સાથે સાથે થાકેલા માણસ માટે અઠવાડિયે એકાદ દિવસ શાંતિથી પસાર કરવા માટે કેટલાક કુદરતી કે કૃત્રિમ પ્રાકૃતિક સૌંદર્યધામો પણ વિકસવા જોઇએ. ભલે બાજુમાં જંગલ, નદી, દરિયો, કે પહાડ ન હોય પણ આજે તો ઘટાદાર વૃક્ષો વાવીને માનવસર્જિત વન ઊભા કરી શકાય છે. ઝરણાં, ફુવારા અને કૃત્રિમ વોટર ફોલ પણ બનાવી શકાય છે. મામસે સુખી થવું હોય તો પ્રકૃતિ કે પર્યાવરણના ભોગે એ ક્યારેય શક્ય નહીં બને. પ્રકૃતિને, પર્યાવરણને, સ્વચ્છ પ્રાકૃતિક સ્થળોને સાથે રાખીને જ હવે સુખની શોધ શક્ય બનશે.
દરેક વ્યક્તિએ સુખી અને સમૃઘ્ધ થવાનો સંકલ્પ કરવો જોઇએ.

આળસુ કે કાહિલ થઇને બેસી રહેવાની જરૂર નથી. પોતાની રીતે પોતાની પસંદગીનો શ્રમ તો પ્રત્યેક વ્યક્તિએ કરવો જ જોઇએ. પોતાને ગમતા ક્ષેત્રમાં પ્રત્યેક વ્યક્તિએ ટોચ પર પહોંચવાનો પ્રયત્ન કરવો જોઇએ. એ જ રીતે પ્રત્યેક પરિવારે સામૂહિક રીતે, સંપીને સુખી તથા સમૃઘ્ધ થવાનો સંકલ્પ કરવો જોઇએ.

 

માણા,બદ્રીધામ,જુન,૨૦૧૦

ચાલને ભેરુ આભને આંબવા,
આજ થયો મેળાપ આપણો.
-ઘનશ્યામ વઘાસીયા

 

દીકરી દેવો ભવ – પૂ. મોરારીબાપુ

દીકરી દેવો ભવ – પૂ. મોરારીબાપુ
મારી દષ્ટિએ મા એ મમતાનીમૂર્તિ છે, પિતા વાત્સલ્યમૂર્તિ છે, પરંતુ દીકરી એ દયાની મૂર્તિ છે. એ મમતા છોડીને પતિગૃહે જાય છે. એના વાત્સલ્યનું સ્થાન પણ બદલાતું હોય છે, પરંતુ એનું દયાપણું અકબંધ રહે છે. અને તે ખાસ કરીને પિતા તરફથી એની દયા, મારા અનુભવમાં ખૂબ જ વિશેષ હોય છે.

દીકરી જીવનની તમામ ઘટનાઓને પોતાના વિવેક અને મા-બાપના સંસ્કારના બળે સહી લેતી હોય છે, જીરવી લે છે, પરંતુ એના બાપને કાંઈ થાય એ એના માટે સદાય અસહ્ય હોય છે. કોઈ એને કહે કે તારા પિતાની તબિયત બરાબર નથી. બસ, દીકરીની સ્થિતિ દીકરી જ જાણે.

મારી સમજ કાંઈક એવી છે કે પુત્ર એ પિતાનું રૂપ છે, પરંતુ પુત્રી એ તો પિતાનું સ્વરૂપ છે. પુત્રએ બાપનો હાથ છે, પરંતુ દીકરી એ બાપનું હૈયું છે. અને એટલે જ તો બાપ જ્યારે કન્યાદાન આપતો હોય ત્યારે, એ દીકરીનો હાથ જમાઈના હાથમાં આપતો હોય છે, પરંતુ વાસ્તવમાં તો એ પોતાનું હૈયું જ આપતો હોય છે. અને એટલે જ તો આપણા સમર્થ લોકકવિ શ્રી દાદભાઈએ ‘કાળજા કેરો કટકો મારો હાથથી છૂટી ગ્યો’ આવી અનુભૂત વાત ગાઈ છે.

દીકરીને વળાવે ત્યારે બાપની ઉંમર હોય એના કરતાં થોડાં વરસ વધી ગઈ હોય એવું અનુભવાય અને લોકોને લાગે પણ, પરંતુ એ જ દીકરી સાસરેથી બાપને મળવા આવે ત્યારે બાપ પાછો હોય એટલી ઉંમરવાળો દેખાય અને ગામડાંમાં તો દોડી પડે, મારો બાપ આવ્યો….મારો દીકરો આવ્યો….

એમાંય દીકરીને ત્યાં બાળકમાં દીકરીનો જન્મ થાય ત્યારે બાપ વધારે નાનો (નાના) થઈ જતો હોય છે. જુવાન દીકરી વૃધ્ધ બાપની મા બની જતી હોય છે. અને મા જેમ બાળકને આગ્રહ કરીને જમાડે, સાચવે વગેરે ભાવ દીકરી બાપ તરફ વહાવતી હોય છે. એટલે દીકરીવાળો બાપ ક્યારેય નમાયો નથી હોતો.

ઘરથી દૂર હોવાનું મારે ખૂબ બને છે. કુટુંબીજનો મારા સાંનિધ્યથી દૂર હોય છે, પણ તેનાથી લાગણીનાં બંધનો વધુ મજબૂત થયાં છે. મારી દષ્ટિએ એ અપવાદ પણ હોઈ શકે, કારણકે હું શરિરથી બહાર ફરતો હોઉં છું, પણ મનથી તેમના તરફ અને એ લોકો મારા તરફ વધારે રહ્યાં છે. એથી અમારું મમતાનું બંધન વધુ મજબૂત થયું છે. અને મારું રામકથાનું જે આ સતત અભિયાન છે, આ પરંપરા છે, મિશન છે, તેમાં સમગ્ર પરિવારનું બહુ જ મોટું યોગદાન છે. નહીંતર મને બરાબર યાદ છે, મારી સૌથી નાની દીકરી શોભના, નાની હતી ત્યારે વડોદરાની કથામાં હું જઈ રહ્યો હતો. મારો નિયમ છે કે હું કથામાં જાઉં ત્યારે બધાં બાળકોને મળીને જાઉં. વહેલું નીકળવાનું હોય તો તેમને જગાડીને કહેતો જાઉં કે બેટા, હું જાઉં છું. એક વખત શોભનાએ મને પૂછેલું; ત્યારે મને આંસુ આવી ગયાં. પ્રશ્ન ખૂબ જ કરૂણાથી ભરેલો હતો. એણે મને એમ જ પૂછયું, “આ બધી કથાઓ મોટા ભાઈ તમારે જ કરવાની છે ?” શોભના મને મોટા ભાઈ કહે છે. ત્યારે હું સમજી શક્યો હતો કે એને મારું અહીંથી જવું ગમતું નથી. પણ મારા જીવનકાર્યમાં શોભનાનો ખૂબ સહયોગ રહ્યો છે.

રામચરિત માનસમાં લખ્યું છે – “પુત્રી પવિત્ર કિયેઉ કુલ દોઉ’ યાનિ પુત્ર બાપના એક જ કુળને તારે છે, પરંતુ દીકરી બન્ને કુળને, એટલું જ નહીં, ત્રણેય કુળને તારતી હોય છે. ગંગાજીના ત્રણ મહત્વના વિશેષ પાવન સ્થાનો હરિધ્વાર, પ્રયાગ અને ગંગાસાગર. દીકરીરૂપી ગંગા માટે અથવા ગંગા જેવી દીકરી માટે, મા હરિધ્વાર છે, બાપ પ્રયાગ છે અને પતિ ગંગાસાગર છે. એ ત્રણેયને ધન્ય અને પવિત્ર કરે છે આવું મારું દર્શન છે.

હા, દેશ, કાળ અને વ્યકિતને લીધે આમાં અપવાદો હોઈ શકે, પરંતુ મારી અંત:કરણની પ્રવૃત્તિ આવું કહે છે :
‘દીકરી (દુહિતા) દેવો ભવ’.

 

દિલના સર્ચ એન્જિન પર ક્લિક કરો- કૄષ્ણકાંત ઉનડકટ

દિલના સર્ચ એન્જિન પર ક્લિક કરો- કૄષ્ણકાંત ઉનડકટ
આપણે જ નક્કી કરી લેતા હોઈએ છીએ કે હવે મારાથી આ ન થાય! ક્યારેક તમને ગમતું હોય એવું કંઈક કરી જોજો, ઉંમર ઘટીને નાની થઈ જશે. બચપણ અને બુઢાપામાં માત્ર માનસિકતાનો જ ફર્ક હોય છે. તમારી જાતને એટલી મોટી ન બનાવી દો કે તમારું બચપણ જ ભૂલી જાવ!

ભૂલા પડી જવાની મજા પણ કદી લૂંટો, આ શું તમે સતત રહો છો રસ્તાની શોધમાં?
-રિષભ મહેતા

આત્મીયતા ઉપર કોઈનો ઈજારો નથી અને સંવેદના કોઈની મોહતાજ નથી. શરીરમાં ધબકતાં દિલને સંકોચાવા ન દઇએ તો દિલમાં આખી દુનિયાને સમાવી શકાય એટલી વિશાળતા છે. બધું જ જીવી શકો, બધું જ ઝીલી શકો અને પ્રકૃતિના દરેક કણને અને તમામ રંગને માણી શકો તો જીવનની કોઈ પણ ઉંમરે બચપણ અનુભવી શકો. ઉંમર માણસને ઘરડાં નથી બનાવતી પણ માનસિકતા માણસને બુઢ્ઢા કરી દે છે.

રોલર કોસ્ટર જેવો રોમાંચ જ્યારે રોકીંગ ચેરમાં થવા લાગે ત્યારે સમજવું કે આપણને ઉંમરની અસર થવા લાગી છે. થ્રીલ ફીલ કરવાની કોઈ ઉંમર નથી હોતી. નાના બાળકનું ઓબ્ઝર્વેશન કરજો. એ આંખો ફાડી ફાડીને બધું નીરખતું રહે છે. મોટું થઈ જાય પછી એને એવું થાય છે કે આ તો જોઈ લીધું છે.

એવું ક્યાંય લખ્યું છે કે આટલી ઉંમર થઈ જાય પછી દરિયાના પટમાં રેતીનું મકાન ન બનાવવું? કિશોર કે યુવાન વય થાય પછી શેરીમાં ભરાયેલા વરસાદના પાણીમાં કાગળની હોડી ન ચલાવવી! તમને જે ગમતું હતું તેવું કરવાની કોણ ના પાડે છે?

આપણે જ નક્કી કરી લેતા હોઈએ છીએ કે હવે મારાથી આ ન થાય! ક્યારેક તમને ગમતું હોય એવું કંઈક કરી જોજો, ઉંમર ઘટીને નાની થઈ જશે. બચપણ અને બુઢાપામાં માત્ર માનસિકતાનો જ ફર્ક હોય છે. તમારી જાતને એટલી મોટી ન બનાવી દો કે તમારું બચપણ જ ભૂલી જાવ!

સંપર્કના સાધનો વઘ્યા છે છતાં કેમ માણસ એક-બીજાથી દૂર જઈ રહ્યો હોય એવું લાગે છે? તમારા મોબાઈલની ફોન બુકમાં કેટલા નંબર છે? એવો કયો નંબર છે જે એક વખત સેવ કર્યા પછી તમે ક્યારેય એ નંબર પર ફોન નથી કર્યો? કનેક્ટેડ થયા પછી આપણે વિચારતા નથી કે આપણે એટેચ્ડ છીએ? તમારા દિલની વાત કહી શકાય એવા કેટલા લોકો તમારી પાસે છે?

ફેસબુક અને ઓરકૂટ ઉપર આપણે મિત્રોને એડ કરતાં જઈએ છીએ અને પછી એવો સંતોષ માની લઈએ છીએ કે આપણું ગ્રુપ બહુ મોટું છે. ફેસબુકનું લિસ્ટ કાઢીને ક્યારેય વિચાર્યું છે કે આમાંથી કેટલાં લોકોની અંગત વાતો મને ખબર છે? એ પૈકીના કેટલા લોકોને શું ગમે છે અને શું નથી ગમતું એ તમને ખબર છે? મોટાભાગે જસ્ટ હાય- હલો જ કહેવાય છે. દિલમાં ભાર લાગતો હોય એ વાત કેમ દિલમાં જ રહે છે?

સર્ચ એન્જિનથી જૂના મિત્રો મળી જાય છે પણ આત્મીયતા? કંઈક કહેવાનું કે વાત શેર કરવાનું મન થાય ત્યારે કોઈ હોતું નથી! દિલનું સર્ચ એન્જિન ખોટકાઈ જાય છે. દિલના સર્ચ એન્જિનમાં તમે ક્યારેય કોઈ સર્ચ આપી છે? ચલો, એક પ્રયત્ન કરો. દિલના સર્ચ એન્જિનને શોધવાનું કહો, બેસ્ટ ડે ઓફ માય લાઈફ! જિંદગીનો સુંદર દિવસ!

દિલ પર ક્લિક કરો. કંઈ મળ્યું? કયો હતો એ દિવસ? તમે જિંદગીમાં જેટલા દિવસો વિતાવ્યા હોય એમાંથી યાદગાર દિવસો શોધી કાઢો, પછી જિંદગીના દિવસો સાથે સરખામણી કરી ટકાવારી કાઢો, રિઝલ્ટ ઝીરો પોઈન્ટ ઝીરો સમથિંગ સમથિંગ હશે! બાકીના દિવસો ખરાબ હતા?

ના! ઘણાં દિવસો સારા હતા પણ તેને આપણે પરમેનન્ટ ડિલિટ કરી નાખ્યા હોય છે! સુખની ચિઠ્ઠી આપણે ભાગ્યે જ ખોલીએ છીએ. માણસની કૂતુહલતા બૂઠ્ઠી ન થઈ જાય તો સંવેદના ક્યારેય બુઠ્ઠી થતી નથી. આપણે મોટા થતાં જઈએ તેમ આપણામાં જીવંત બાળપણને મારતાં જઈએ છીએ.

પછી તેનો ખરખરો કરતાં રહીએ છીએ. દિલમાં ચણાયેલી આવી કબરોને ઉખેડી નાખી તેમાં દબાયેલી ક્ષણોને પાછી જીવતી કરો, જીવન એકશન રિપ્લે જેવું નહીં પણ લાઈવ લાગશે!

છેલ્લો સીન: માણસ એવી વ્યક્તિ સાથે લગ્ન કરે છે, જેની સાથે એ રહી શકે. બહુ ઓછા લોકો એવી વ્યક્તિ સાથે લગ્ન કરે છે જેના વગર એ રહી ન શકે!

 

નવરાશ એટલે સૌથી વ્યસ્ત સમય-વીનેશ અંતાણી

વ્યસ્તતાની વચ્ચે થોડો સમય કાઢીને મૌન બેસી રહેવાથી પણ મન-મગજ અને શરીરનું સંતુલન વધે છે. એનાથી ઇચ્છાશક્તિ દ્રઢ બને છે. જુના સમયમાં બૌદ્ધ સાધુઓ એમના મનોબળને મજબૂત કરવા માટે મૌનનો મહિમા સમજ્યા હતા

દરેક વ્યક્તિએ પોતાના કામ અને નવરાશ વચ્ચે બેલેન્સ ઊભું કરવાની જરૂર રહે છે. આ વાત આજના અતિવ્યસ્ત જીવનમાં તો ખૂબ જ આવશ્યક બની ગઇ છે.

આજના યુગમાં લોકો એમના કામનું એટલું બધું દબાણ અનુભવે છે કે તેઓ સ્ટ્રેસનો ભોગ બનીને મોટી બીમારીમાં પણ ફસાય છે. એમનો સ્વભાવ ચીડિયો બની જાય છે.

એક સુપ્રસિદ્ધ લેખકને પ્રશ્ન પૂછવામાં આવ્યો: ‘તમે જ્યારે લખતા હોતા નથી ત્યારે શું કરો છો?’ એમણે હસીને જવાબ આપ્યો: ‘હું મારી જિંદગી જીવું છું! જ્યારે હું લખવાના કામથી થાકી-કંટાળી જાઉં છું ત્યારે હું મારા પૌત્ર સાથે રમું છું, મારા કૂતરા સાથે ગેલ કરું છું, સંગીત સાંભળું છું. મારા ઘરની સફાઇનું કામ કરું છું, મારા બગીચામાં ક્યારા સાફ કરું છું… હું મારી નવરાશમાં સૌથી વધારે વ્યસ્ત હોઉં છું…’ વડોદરાના માજી મહારાજા ફતેહસિંહ રાવ ગાયકવાડે આકાશવાણી વડોદરા પર આપેલા વાર્તાલાપમાં કહ્યું હતું કે જ્યારે તેઓ એમના કામકાજથી કંટાળીને નવરાશનો આનંદ માણવા માગે ત્યારે તેઓ ઘણીવાર રસોઇઘરમાં જઇને કોઇ વાનગી બનાવવા લાગે છે.

કામના અતિ દબાણ પછી વ્યસ્ત લોકોને આવી પ્રવૃત્તિ કરવાથી ઘણા ફાયદા થાય છે. જરૂરી નથી કે તમે તમારું મુખ્ય કામ જ સતત કરતા રહો. એકનું એક કામ કંટાળો આપે છે. એનાથી શારીરિક અને માનસિક થાક લાગે છે અને જે મહત્વનું કામ કરી રહ્યા હોઇએ તેની ગુણવત્તા પર પણ અવળી અસર પડે છે. આજના યુગમાં લોકો એમના કામનું એટલું બધું દબાણ અનુભવે છે કે તેઓ સ્ટ્રેસનો ભોગ બનીને મોટી બીમારીમાં પણ ફસાય છે. એમનો સ્વભાવ ચીડિયો બની જાય છે.

એ કારણે એમની અંગત જિંદગી પર પણ નકારાત્મક અસર પડે છે. વ્યસ્ત લોકો એમના કામની વચ્ચે થોડો સમય કાઢીને જુદા પ્રકારની, નાની નાની પ્રવૃત્તિ કરતા રહે તો એમને માનસિક અને શારીરિક રીતે ઘણી રાહત મળે છે અને એમની મુખ્ય કામ કરવાની ક્ષમતામાં પણ અકલ્પ્ય વધારો થાય છે.

નવરાશનો સમય વ્યસ્ત રહેવા જેટલો જ મહત્વનો છે. જીવનમાં વધાર ને વધારે ઉત્પાદક પ્રવૃત્તિ કરવા વિશેનું માર્ગદર્શન આપતા એક વિચારકે કહ્યું છે, ‘જો તમે તમારી વ્યસ્તતામાં જ ગૂંચવાયેલા રહેશો તો તમારા પોતાના માટે, તમારી જિંદગી માટે કેટલો સમય ફાળવી શકશો? તમારે તમારા કુટુંબ, તમારા મિત્રો, તમારા સમાજ માટે સમય ફાળવવો પણ જરૂરી છે. જો તમે તમારા કામમાં જ ડૂબેલા રહેશો તો પછી તમારા વ્યક્તિત્વના વિકાસ અને તમારા આધ્યાત્મિક વિકાસ માટે ક્યારે સમય કાઢશો?’

કેટલાય લોકોને એમના કામનું વ્યસન થઇ જાય છે. કેટલાય પત્રકારો, કેટલી બધી કંપનીના ઉચ્ચ હોદ્દેદારો, ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી સાથે જોડાયેલી કેટલીય વ્યક્તિઓ, કેટલાય ખેલાડીઓ, કેટલાય કલાકારો અને એવી તો અનેક પ્રવૃત્તિઓ સાથે સંકળાયેલા લોકોને એમના કામ સિવાય બીજું કશું સૂઝતું જ નથી. તેઓ દિવસના ચોવીસ કલાકમાંથી મોટા ભાગનો સમય યા તો એમનું એકનું એક કામ કર્યા કરે છે અથવા તો એમની જવાબદારી વિશે ચિંતા કર્યા કરે છે. એમને નવરાશ એટલે શું એની ખબર જ હોતી નથી.

દરેક વ્યક્તિએ પોતાના કામ અને નવરાશના સમયની વચ્ચે બેલેન્સ ઊભું કરવાની જરૂર રહે છે. આ વાત આજના અતિવ્યસ્ત જીવનમાં તો ખૂબ જ આવશ્યક બની ગઇ છે. માત્ર કામમાં જ ડૂબેલા રહેવાથી વ્યક્તિનો સવાઁગી વિકાસ થતો નથી. ગૃહિણીઓએ પણ એમના ગૃહકામના દબાણની વચ્ચે થોડો સમય કાઢીને ટીવી જોવું, સંગીત સાંભળવું, મનગમતું પુસ્તક વાંચવું જેવી પ્રવૃત્તિ કરીને નવરાશની હળવી પળોને માણી શકે. કશા જ કારણ વિના પણ રિલેકસ થવાની આદત કેળવવા જેવી છે. ઘણી વાર તો કશું જ ન કરવું એ પણ વ્યસ્તતાનો એક પ્રકાર છે.

વ્યસ્તતાની વચ્ચે થોડો સમય કાઢીને મૌન બેસી રહેવાથી પણ મન-મગજ અને શરીરનું સંતુલન વધે છે. એનાથી ઇચ્છાશક્તિ દ્રઢ બને છે. જુના સમયમાં બૌદ્ધ સાધુઓ એમના મનોબળને મજબૂત કરવા માટે મૌનનો મહિમા સમજ્યા હતા. કહેવાય છે કે થોડા સમય માટે પણ મૌન પાળવાથી વ્યક્તિની માનસિક તાકાત વધે છે. એની નિર્ણયશક્તિ પર હકારાત્મક અસર પડે છે અને કાર્યક્ષમતામાં વધારો થાય છે. વ્યસ્તતાની વચ્ચેથી ચોરી લીધેલી નવરાશની પળોમાં આપણે કરેલી અર્થહીન લાગતી પ્રવૃત્તિ વાસ્તવમાં સૌથી વધારે ઉત્પાદક સાબિત થાય છે.
વીનેશ અંતાણી 20.03.11

 

સારું તો હવે થશે ! -કૄષ્ણકાંત ઉનડકટ

સારું તો હવે થશે ! -કૄષ્ણકાંત ઉનડકટ
ગઇ કાલ કરતાં આજ વધુ સુંદર છે અને આવતી કાલ તો આજ કરતાં વધુ સુંદર હશે. દરેક સવાર નવું નિર્માણ છે. નિર્વાણનો વિચાર ન કરો અને નિર્માણનું ચિંતન કરો. હું રોજ કંઇક નવું કરીશ. હું રોજ સુખની અનુભૂતિ કરીશ. જિંદગીની દરેક પળ મારા માટે કુદરતની અનુપમ ભેટ છે. ઇશ્વરની આ ભેટને હું માણીશ. ઇશ્વરે સમગ્ર પ્રકૃતિની રચના મારા માટે જ કરી છે અને હું પ્રકૃતિના દરેક કણને માણીશ. પ્રકૃતિના કણ અને જિંદગીની ક્ષણને જે જાણી શકે છે એ લોકો જ જીવનને માણી શકે છે.

ચલો સાથે મળી ભગવાનના વારસ બની જઇએ,
શરત બસ એટલી છે સૌ પ્રથમ માણસ બની જઇએ
– હિતેન આનંદપરા

એક ચિત્રકાર હતો. પાંચ વર્ષની સખત મહેનત બાદ ચિત્રકારે દોરેલાં અદભૂત ચિત્રોનું પ્રદર્શન યોજાયું. પ્રદર્શનનું કવરેજ કરવા આવેલા પત્રકારે ચિત્રો જોયાં. તમામ પેન્ટિંગ્સ ભવ્ય હતાં. પત્રકારને થયું કે, આ બધાં ચિત્રોમાંથી શ્રેષ્ઠ ચિત્ર કયું છે? પત્રકાર નક્કી કરી શક્યો નહીં. અંતે તેણે વિચાર્યું કે આ પ્રશ્ન ચિત્રો દોરનારી વ્યક્તિને જ પૂછી જોઉ.

પેન્ટર પાસે જઇને પત્રકારે સવાલ કર્યો, તમારાં આટલાં ચિત્રોમાંથી બેસ્ટ પેન્ટિંગ કયું છે? ચિત્રકારે હસીને જવાબ આપ્યો, બેસ્ટ યટ ટુ કમ! શ્રેષ્ઠ ચિત્ર તો હવે આવવાનું છે. ચિત્રકારે કહ્યું કે, કલાકાર આશાવાદી હોવો જોઇએ.

દરેક કલાકારનું એક સપનું હોય છે કે, મારે એક ‘માસ્ટર પીસ’ બનાવવું છે. તમારા કોઇ ચિત્રને તમે માસ્ટર પીસ માની લો તો તમે નવું અને અદભૂત સર્જન કરી જ ન શકો. જિંદગીની છેલ્લી ક્ષણે પણ સુંદર સર્જન શક્ય છે.

એક લેખક હતો. અખબારમાં કોલમ લખે. તેની કોલમ વાચકોમાં ઘણી લોકપ્રિય હતી. કોલમના રિસ્પોન્સ મળે ત્યારે એડિટર તેની વાત લેખકને કરે. એડિટરને એ લેખક હંમેશાં એવું જ કહે કે હજુ આનાથી સારું તો હું લખવાનો છું.

એડિટર દર વખતે સવાલ કરે કે તમને તમારા કામથી સંતોષ નથી? લેખકનો જવાબ એક જ હોય કે, ના એવું નથી, પણ દરેક કોલમ લખ્યા પછી મને એવું થાય છે કે હું આનાથી પણ સરસ લખી શકું છું અને હું આ કોલમથી પણ બેસ્ટ કોલમ લખીશ.

લેખક વૃદ્ધ થયા. તેમની તબિયત ખરાબ થઇ ગઇ. જિંદગીનો અંતિમ પડાવ હતો. લેખકને હોસ્પિટલમાં ખસેડાયા. તબીબોએ કહી દીધું કે, હવે તમે માત્ર થોડા દિવસોના જ મહેમાન છો. હોસ્પિટલના બિછાનેથી લેખકે તેમની કોલમ લખી. કોલમનું હેડિંગ હતું, ગુડ બાય ફ્રેન્ડ્સ.

લેખકે આખી જિંદગીની સંવેદનાઓ આ કોલમમાં વ્યક્ત કરી દીધી. તેમના શબ્દો હતા કે આખી જિંદગી ભરપૂર જીવી છે, નો રિગ્રેટ્સ, નો કમ્પ્લેન. કોઇ દુ:ખ નથી, કોઇ દર્દ નથી. મારી કોલમ એ મારા વાંચકો સાથે દર અઠવાડિયે યોજાતી પાર્ટી છે.

લખતી વખતે હું મારા વાંચકો સાથે મનોમન એક સંવાદ સાધું છું. ‘ચિયર્સ રીડર્સ’ કહીને મારી કોલમનો પ્રારંભ કરું છું. પાર્ટીમાં દરેક વાંચકને એન્જોય કરાવતો હોઉ એટલી તમન્ના અને તીવ્રતાથી કોલમ લખું છું અને કોલમ પૂરી થાય ત્યારે એક સરસ પાર્ટી એન્જોય કર્યાનો આનંદ અનુભવું છું.

મારી પાર્ટી એટલે મારા શબ્દો અને મારા પાર્ટી પાર્ટનર્સ એટલે મારા વાંચકો. લેખકે અંતે લખ્યું કે, હું પાર્ટીને છોડીને જાઉ છું. તમને તમારા જીવનની દરેક ક્ષણ પાટીર્ની જેમ જીવવાની શુભકામના પાઠવું છું. ગુડ બાય ફ્રેન્ડ્સ!

જે દિવસે આ કોલમ પ્રસિદ્ધ થઇ, એ જ દિવસના અખબારમાં કોલમની બાજુમાં જ સમાચાર હતા કે, આ કોલમના લેખકનું અવસાન. સમાચારની નીચે એડિટરની નોંધ હતી કે, માય ડિયર રાઇટર ફ્રેન્ડ, આ તારી બેસ્ટ કોલમ છે, આ તારો માસ્ટર પીસ છે. ગુડ બાય ડિયર!

જિંદગીની છેલ્લી ક્ષણ સુધી શ્રેષ્ઠ સર્જન અને શ્રેષ્ઠ જીવનની તક છે. આશા એટલી જ રાખવાની છે કે શ્રેષ્ઠ તો હવે થવાનું છે, બેસ્ટ તો હવે જીવવાનું છે. ગયું તે ગયું, પણ જે આવવાનું છે એ વધુ સુંદર, શ્રેષ્ઠ અને બેસ્ટ હશે.

ર૦૦૯નું વર્ષ ગયું. ૨૦૧૦ના પણ બાર દિવસો ચાલ્યા ગયા. નવા વર્ષે પ્રશ્ન થાય કે, વોટ નેક્સ્ટ ? તેનો જવાબ એક જ હોઇ શકે, નેક્સ્ટ વિલ બી ધ બેસ્ટ ! સારું જ થવાનું છે અને સારું જ થશે. ખરાબ થવાનો વિચાર કરતાં રહેશો તો અંત જ નહીં આવે. સારું થવાનો વિચાર કરશો તો બધું સારું જ થશે. ગયું તેનાં રોદણાં ન રડો અને આવવાનું છે તેનું સ્વાગત કરો.

એક વ્યક્તિએ તેના ગુરુને પૂછ્યું કે શ્રેષ્ઠ પ્રાર્થના કઇ ? ગુરુએ કહ્યું કે, શ્રેષ્ઠ પ્રાર્થના એ છે કે, ગઇ કાલ કરતાં આજ વધુ સુંદર છે અને આવતી કાલ તો આજ કરતાં વધુ સુંદર હશે. દરેક સવાર નવું નિર્માણ છે. નિર્વાણનો વિચાર ન કરો અને નિર્માણનું ચિંતન કરો.

હું રોજ કંઇક નવું કરીશ. હું રોજ સુખની અનુભૂતિ કરીશ. જિંદગીની દરેક પળ મારા માટે કુદરતની અનુપમ ભેટ છે. ઇશ્વરની આ ભેટને હું માણીશ. ઇશ્વરે સમગ્ર પ્રકૃતિની રચના મારા માટે જ કરી છે અને હું પ્રકૃતિના દરેક કણને માણીશ. પ્રકૃતિના કણ અને જિંદગીની ક્ષણને જે જાણી શકે છે એ લોકો જ જીવનને માણી શકે છે.

સુખ અને સફળતાના માર્ગમાં માત્ર બે જ અંતરાયો હોય છે, નિરાશા અને હતાશા. આ બે અંતરાયો જે ખંખેરી શકે છે એ જ લોકો સફળ થઇ શકે છે. માણસ વિચારોથી જેટલો હતાશ અને દુ:ખી થાય છે, એટલો એ દુ:ખી હોતો જ નથી.

માનસિક દુ:ખ, કાલ્પનિક ભય અને સંજોગો સામેની ફરિયાદો જે ટાળી શકે છે તેના માટે કંઇ જ અશક્ય નથી. સારું તો હવે થવાનું છે. સારું જીવવાની તમારી તૈયારી છે ? માત્ર તમારા વિચારોને નવી દિશા આપો, તમને દરેક સમય જીવવા જેવો લાગશે.

છેલ્લો સીન: Most people do not pray, they only beg.- George Bernard Show

 

ચાલાકી અને ચતુરાઇ- કૄષ્ણકાંત ઉનડકટ

ચાલાકી અને ચતુરાઇ- કૄષ્ણકાંત ઉનડકટ
એક વખત એક ગ્રાહકે નોકર પાસે જઇને તેને સમજાવ્યું કે તું રોજ મૂરખ બને છે. આ વાત સાંભળીને ખડખડાટ હસતાં નોકરે કહ્યું કે, હું મૂરખ નથી, પણ જે દિવસે હું રૂપિયો ઉપાડીશને એ દિવસથી આ ખેલ બંધ થઇ જશે. મને બે પાવલી પણ નહીં મળે. શેઠને થશે કે નોકર તો બુદ્ધિવાળો છે, હવે આ ખેલ ન કરાય. શેઠ ભલેને નાટક કરે, મને તો રોજ બે પાવલી મળે છે ને! હવે તમે કહો જોઇએ કે આ બેમાંથી કોણ ચાલાક નથી? ચાલાકી વાપરવા જાવ ત્યારે સામેથી પણ ચાલાકી જ મળે છે…

દરેક માણસ સ્વભાવે ચાલાક છે. મગજમાં ચાલતું વિચારોનું મશીન ચાલાકીનું ઉત્પાદન કરતું રહે છે. માણસ મનમાં કોઇ ને કોઇ રમત રચે છે અને પછી એ રમત રમતો રહે છે. ક્યારેક જીતે છે અને ક્યારેક હારે છે.

માણસ જ્યારે ચાલાકીમાં જીતે ત્યારે પોતાને બુદ્ધિશાળી સમજવા લાગે છે પણ જ્યારે ચાલાકીમાં હારે ત્યારે પોતાને મૂર્ખ માનવા તૈયાર હોતો નથી. રમત છે, આવું તો થાય, એવું વિચારીને મન મનાવતો રહે છે.

ચાલાકી અને ચતુરાઇમાં જમીન-આસમાન જેટલો ફર્ક છે. ચાલાકીમાં દાવપેચ છે, ચતુરાઇમાં સમજદારી છે. ચાલાકીમાં કોઇને પાડી દેવાની દાનત છે, ચતુરાઇમાં કોઇનું બૂરું ન થાય અને બધાનું ભલું થાય તેવી ભાવના છે. ચાલાકી ક્યારેક જીતે છે પણ મોટા ભાગે હારે છે, ચતુરાઇ હંમેશાં જીતે છે. તકલીફ ત્યારે ઊભી થાય છે જ્યારે માણસ ચાલાકીને જ ચતુરાઇ સમજવા માંડે છે.

એક શેઠને ત્યાં એક નોકર કામ કરે. દુકાને કોઇપણ વ્યક્તિ આવે એટલે શેઠ બડાઇ ફૂંકે કે મારો નોકર સાવ ડોબો છે. હું ન હોઉ તો આખો ધંધો પડી ભાંગે. લોકો પુરાવો માગે એટલે શેઠ એક નુસખો અજમાવે. શેઠ એક હાથમાં એક રૂપિયો રાખે અને બીજા હાથમાં બે પાવલી રાખે.

નોકરને રાડ પાડીને બોલાવે અને કહે કે આ બેમાંથી તારે જે જોઇએ એ લઇ લે. નોકર હંમેશાં બે પાવલી લઇ લ્યે. શેઠ કહે, જુઓ કેવો ડોબો છે! બે સિક્કા જોઇને ઉપાડી લ્યે છે. તેને એટલી અક્કલ નથી કે આ એક સિક્કાની કિંમત પેલા બે સિક્કા કરતાં વધારે છે. ગ્રાહકો માની લ્યે કે શેઠનો નોકર ખરેખર બુદ્ધિનો બળદ છે.

એક વખત એક ગ્રાહકે નોકર પાસે જઇને તેને સમજાવ્યું કે તું રોજ મૂરખ બને છે. આ વાત સાંભળીને ખડખડાટ હસતાં નોકરે કહ્યું કે, હું મૂરખ નથી, પણ જે દિવસે હું રૂપિયો ઉપાડીશને એ દિવસથી આ ખેલ બંધ થઇ જશે. મને બે પાવલી પણ નહીં મળે. શેઠને થશે કે નોકર તો બુદ્ધિવાળો છે, હવે આ ખેલ ન કરાય. શેઠ ભલેને નાટક કરે, મને તો રોજ બે પાવલી મળે છે ને!

હવે તમે કહો જોઇએ કે આ બેમાંથી કોણ ચાલાક નથી? ચાલાકી વાપરવા જાવ ત્યારે સામેથી પણ ચાલાકી જ મળે છે. પોતાને ચાલાક સમજીને અંતે માણસ મૂરખ જ બનતો હોય છે. બધાને બસ સોગઠાં ગોઠવવાં છે. બને ત્યાં સુધી આવી વૃત્તિઓથી બચવું જોઇએ.

જિંદગી ચેસની રમત નથી, જિંદગી ચાલબાજી નથી. ચેસ ભલે બુદ્ધિશાળીની રમત કહેવાતી હોય પણ અંતે તેમાં સામેવાળાનાં પ્યાદાં મારવાની જ વૃત્તિ હોય છે. જીવનમાં આવી વૃત્તિ માણસને હિંસક બનાવતી હોય છે.

માણસ હિંસક પ્રાણી નથી. માણસ સંવેદનશીલ જીવ છે. જેટલી ચાલાકી ઓછી એટલી સહજતા વધારે. આજે તો રાજકારણમાં ન હોય એવો માણસ પણ પોલિટિક્સ રમતો રહે છે. તું તો જબરો પોલિટિશિયન છે યાર! એવું કોઇ કહે ત્યારે માણસ ફુલાઇને ફાળકો થઇ જાય છે.

ચાલાકીથી મળતી જીત અંતે તો એક પ્રકારની છેતરપિંડી જ છે. જે સાચું હોય એની જ જીત થાય એ જરૂરી છે અને આપણે જ દર વખતે સાચા હોઇએ એ જરૂરી નથી. હું ખોટો છું એ સ્વીકારવામાં જ ઘણીવખત સાચી જીત હોય છે. નક્કી આપણે કરવાનું હોય છે કે સત્યને જીતાડવું છે કે આપણે જીતવું છે?

છેતરપિંડી અને ચાલાકીની આવી જ એક ઘટનાને ‘બેસ્ટ લોયર ઓફ ધ યર’નો એવોર્ડ એનાયત થયો હતો. અમેરિકાની કોર્ટનો આખો કેસ બહુ જ રસપ્રદ છે. એક માણસે ખૂબ જ મોંઘી સિગારનું એક બોક્સ ખરીધું. આ માણસે સિગારનો વીમો ઉતરાવ્યો. વીમાના હેતુમાં એવું લખાયું કે, જો એક મહિનામાં આ સિગાર કોઇ કારણોસર સળગી જાય તો વીમા કંપનીએ વળતર આપવાનું.

વીમો લીધા પછી એક મહિનામાં આ માણસ બધી જ સિગાર મોજથી ફૂંકી ગયો. સિગાર પી ગયા પછી આ માણસે વીમા કંપની સામે વળતર મેળવવા દાવો ઠોક્યો. મારી બધી જ સિગાર સળગી ગઇ. મને વળતર આપો.

કોર્ટમાં કેસ ચાલ્યો. અદાલતે ચુકાદો આપ્યો કે વાત સાચી છે, બધી જ સિગાર સળગી ગઇ છે. વીમા કંપની દાવો ચૂકવે. અદાલતના આદેશ મુજબ વીમા કંપનીએ કોર્ટે કહેલાં નાણાં ચૂકવી દીધાં. પેલા માણસને થયું કે મારી ચાલાકી કામ કરી ગઇ. હું જીતી ગયો.

બીજા જ દિવસે વીમા કંપનીએ તેના પર છેતરપિંડીનો કેસ ઠોક્યો કે આ માણસે વીમાથી સુરક્ષિત વસ્તુને ઇરાદાપૂર્વક સળગાવી દીધી છે. કોર્ટમાં કેસ ચાલ્યો અને ઠગાઇના ગુનામાં તેની ધરપકડ થઇ! અદાલતે નોંઘ્યું કે, ચાલાકી અંતે આવું જ પરિણામ નોતરે છે!

માણસ માણસ સાથે રમત રમે ત્યારે અંતે માણસાઇ જ હારતી હોય છે. ચાલાકી અંતે નીચાજોણું જ કરાવે છે. રમત, પોલિટિક્સ, પ્રપંચ, કાવાદાવા અને ખટપટ ટાળો, નહીં તો કોઇ દિવસ સારા કામ માટે નવરાશ જ નહીં મળે!

– છેલ્લો સીન: પોતાના અંતરઆત્માના સંકેત અનુસાર ચાલવું તે યશસ્વી થવાનો સૌથી સહેલો ઉપાય છે. – હોમ